Dinsdagavond 13 juni 2023 organiseerden de Clusiusstichting en de Stichting Vrienden van de Leidse Hortus een goedbezochte Clusiuslezing. Esther van Gelder heeft verteld over:
Flora Batava: een monument voor de wilde planten van Nederland
Meer dan twee eeuwen geleden kwamen twee natuurliefhebbers, uitgever Jan Christiaan Sepp (1739-1811) en landbouwcommissaris Jan Kops (1765-1849), op het idee om alle wilde planten van Nederland in kaart te brengen. Dat was een gat in de markt, want in tegenstelling tot in andere Europese landen was dit nog nooit eerder gedaan. Nederland had zich een paar eeuwen lang blindgestaard op exotische rariteiten zoals de tulp. Over de inheemse flora waren slechts enkele ongeïllustreerde namenlijsten verschenen.
In 1800 verscheen het eerste deel van hun Flora Batava: een prachtig plaatwerk met handgekleurde gravures en Nederlandse teksten over wilde planten uit alle hoeken van het land. De initiatiefnemers konden niet bevroeden dat pas 134 jaar later het laatste (28ste) deel uit zou komen. De plantenwereld (waar destijds ook nog de paddenstoelen toe behoorden) was veel bonter dan verwacht. Na het overlijden van Sepp en Kops werkten nog verschillende uitgevers, redacteuren en kunstenaars mee, onder wie Frederik Willem van Eeden en Helena Christina van de Pavord Smits. In totaal besloeg de Flora Batava 2240 platen en 5000 pagina’s tekst, over 2630 verschillende soorten. Een boekenplank vol. Hedendaagse kenners lichtten er 100 iconische soorten uit en voorzagen ze van een nieuw verhaal. Zo biedt deze nieuwe Flora Batava een bont beeld van onze plantenwereld en het bijzondere dat zij herbergt, en komt een monumentaal plaatwerk en een schat aan vergeten plantenkennis beschikbaar voor een breed publiek.
In deze lezing maakten we kennis met de wereld van de Flora Batava: met de belangrijkste makers en hun motieven, en met de verhalen achter de planten. De serie werpt niet alleen een bijzonder licht op het historische voorkomen en gebruik van planten, maar ook op de grote veranderingen in het landschap en de waardering van de natuur in ons land. Veel van die kennis is verdwenen of vergeten. Daardoor is de Flora Batava ook een rijke bron van kennis en inspiratie voor nu.
Esther van Gelder is conservator oude drukken bij de KB nationale bibliotheek en, samen met Norbert Peeters, hoofdredacteur van de facsimile-uitgave Flora Batava 1800-1934. De wilde planten van Nederland (Uitgeverij Lannoo & KB). Zij is gespecialiseerd in de geschiedenis van de natuurlijke historie en wetenschappelijke boekcultuur. In 2011 promoveerde zij aan de Universiteit Leiden op een onderzoek naar de zestiende-eeuwse botanicus Carolus Clusius. Aan de Universiteit Utrecht deed zij onderzoek naar de natuurhistorische werken van uitgever-graveur Jan Christiaan Sepp. Voor Rijksmuseum Boerhaave, Teylers Museum en Huis van het Boek maakte zij tentoonstellingen op het snijvlak van geschiedenis, natuur en kunst.
De lezing vond plaats in de Oranjerie van de Hortus botanicus Leiden
Op 1 juni 2023 verscheen, onder redactie van Esther Van Gelder en Norbert Peeters, een heruitgave van de Flora Batava 1800-1934, De wilde planten van Nederland.