Clusiusstichting

Dinsdagavond 10 oktober a.s. staat de volgende Clusiuslezing op het programma, georganiseerd door de Clusiusstichting en de Stichting Vrienden van de Leidse Hortus. We hebben Bregje van Wesenbeeck bereid gevonden om te vertellen over:

Nut en noodzaak van mangrovebossen

De lezing vindt plaats in de Oranjerie van de Hortus botanicus Leiden en begint om 20.00 uur. Hierbij nodigen we u van harte uit deze lezing bij te wonen. Omdat de ruimte in de Oranjerie beperkt is, behandelen wij aanmeldingen op volgorde van binnenkomst.

Na afloop van de lezing kunt u gezellig napraten onder het genot van een drankje.

We horen graag z.s.m. of u aanwezig wilt zijn, er is deze keer geen livestream.

Meldt u zich alstublieft uiterlijk 2 oktober 2023 aan door een e-mail te sturen naar g.a.van.uffelen@hortus.leidenuniv.nl

Mangrovebossen kwamen wereldwijd in het nieuws na de tsunami in Azië toen mensen uit dorpen langs de kust vertelden te zijn gered doordat er een mangrovebos voor hun dorp stond. Als de mangrove verdwijnt, krijgen de golven vrij spel en verdwijnt het fijne, slibbige sediment naar zee met erosie van de kust tot gevolg. Daarnaast dringt zonder mangroves zout water dieper door in het binnenland waardoor land en water verzilten. Dit bedreigt drinkwaterbronnen en landbouw. Om te kijken of en hoe mangroves bijdragen aan kustbescherming doen we onderzoek aan hoe mangroves golven en stroming remmen, hoe ze sediment invangen en hoe ze erosie tegengaan. Dit onderzoek doen we in grootschalige golfgoten zodat we onze computermodellen waarmee we dit kunnen berekenen beter kunnen maken. Om mangrove op een goede manier te herstellen is het noodzakelijk lokale kennis en expert kennis samen te brengen en te komen tot methoden die zorgen dat de condities geschikt zijn voor mangroves om zich weer te herstellen en dat vervolgens het herstelde bos wordt beheerd. Echter, de beste methode is natuurlijk om bos dat er nog is te behouden en te beschermen.

Dr. Bregje van Wesenbeeck is de wetenschappelijk directeur van Deltares, een kennisinstituut voor water en bodem, in Delft. Zij is ook universitair hoofddocent bij de Technische Universiteit van Delft op het gebied van natuur en waterbouw. Haar werk gaat over hoe de natuur kan helpen bij het realiseren van waterveiligheid en bij het aanpassen aan klimaatverandering. In die rol adviseert zij overheden over de hele wereld over hoe om te gaan met kusten en rivieren. Op de technische Universiteit Delft leert zij studenten over ecologie en hoe ecologie en waterbouw elkaar kunnen versterken zodat we in de toekomst komen tot infrastructuurontwerpen met een positieve impact op klimaat en natuur.

We hopen u te ontmoeten op 10 oktober!

Met vriendelijke groet, namens het bestuur van de Clusiusstichting

Gerda van Uffelen

Dinsdagavond 13 juni 2023 organiseerden de Clusiusstichting en de Stichting Vrienden van de Leidse Hortus een goedbezochte Clusiuslezing. Esther van Gelder heeft verteld over:

Flora Batava: een monument voor de wilde planten van Nederland

Meer dan twee eeuwen geleden kwamen twee natuurliefhebbers, uitgever Jan Christiaan Sepp (1739-1811) en landbouwcommissaris Jan Kops (1765-1849), op het idee om alle wilde planten van Nederland in kaart te brengen. Dat was een gat in de markt, want in tegenstelling tot in andere Europese landen was dit nog nooit eerder gedaan. Nederland had zich een paar eeuwen lang blindgestaard op exotische rariteiten zoals de tulp. Over de inheemse flora waren slechts enkele ongeïllustreerde namenlijsten verschenen.

In 1800 verscheen het eerste deel van hun Flora Batava: een prachtig plaatwerk met handgekleurde gravures en Nederlandse teksten over wilde planten uit alle hoeken van het land. De initiatiefnemers konden niet bevroeden dat pas 134 jaar later het laatste (28ste) deel uit zou komen. De plantenwereld (waar destijds ook nog de paddenstoelen toe behoorden) was veel bonter dan verwacht. Na het overlijden van Sepp en Kops werkten nog verschillende uitgevers, redacteuren en kunstenaars mee, onder wie Frederik Willem van Eeden en Helena Christina van de Pavord Smits. In totaal besloeg de Flora Batava 2240 platen en 5000 pagina’s tekst, over 2630 verschillende soorten. Een boekenplank vol. Hedendaagse kenners lichtten er 100 iconische soorten uit en voorzagen ze van een nieuw verhaal. Zo biedt deze nieuwe Flora Batava een bont beeld van onze plantenwereld en het bijzondere dat zij herbergt, en komt een monumentaal plaatwerk en een schat aan vergeten plantenkennis beschikbaar voor een breed publiek.

In deze lezing maakten we kennis met de wereld van de Flora Batava: met de belangrijkste makers en hun motieven, en met de verhalen achter de planten. De serie werpt niet alleen een bijzonder licht op het historische voorkomen en gebruik van planten, maar ook op de grote veranderingen in het landschap en de waardering van de natuur in ons land. Veel van die kennis is verdwenen of vergeten. Daardoor is de Flora Batava ook een rijke bron van kennis en inspiratie voor nu.

Esther van Gelder is conservator oude drukken bij de KB nationale bibliotheek en, samen met Norbert Peeters, hoofdredacteur van de facsimile-uitgave Flora Batava 1800-1934. De wilde planten van Nederland (Uitgeverij Lannoo & KB). Zij is gespecialiseerd in de geschiedenis van de natuurlijke historie en wetenschappelijke boekcultuur. In 2011 promoveerde zij aan de Universiteit Leiden op een onderzoek naar de zestiende-eeuwse botanicus Carolus Clusius. Aan de Universiteit Utrecht deed zij onderzoek naar de natuurhistorische werken van uitgever-graveur Jan Christiaan Sepp. Voor Rijksmuseum Boerhaave, Teylers Museum en Huis van het Boek maakte zij tentoonstellingen op het snijvlak van geschiedenis, natuur en kunst.

De lezing vond plaats in de Oranjerie van de Hortus botanicus Leiden

Op 1 juni 2023 verscheen, onder redactie van Esther Van Gelder en Norbert Peeters, een heruitgave van de Flora Batava 1800-1934, De wilde planten van Nederland.

De Leidse Hortus ten tijde van Herman Boerhaave (1668-1738)

Dinsdagavond 25 april staat de volgende Clusiuslezing op het programma, georganiseerd door de Clusiusstichting en de Stichting Vrienden van de Leidse Hortus. We hebben Aleid Offerhaus bereid gevonden te vertellen over:

De lezing vindt plaats in de Oranjerie van de Hortus botanicus Leiden en begint om 20.00 uur. Hierbij nodigen we u van harte uit deze lezing bij te wonen, fysiek of via een livestream.

Aleid Offerhaus (1964) stond als klein meisje naast haar vader en leerde hoe je een ruig klokje kon herkennen. Als volwassene bekwaamde ze zich in de godgeleerdheid. Ze werd na het volgen van een natuurgidsencursus bij het IVN door plantenkoorts bevangen. Als vrijwilliger bij de Amsterdamse Hortus legde ze zich toe op het determineren van planten. In 2017 startte ze bij Naturalis Biodiversity Center in Leiden, waar ze als gastonderzoeker onder leiding van Clusius-hoogleraar Tinde van Andel een onderzoek opzette naar het daar bewaarde 18^e-eeuwse d’Oignies-Herbarium. Nu brengt zij als promovenda in kaart welke (anonieme) herbaria aan de Leidse Hortus gelieerd zijn.

Over de geschiedenis van de Leidse Hortus is al behoorlijk wat geschreven. Maar hoe het er in de tuin in het begin van de 18e eeuw daadwerkelijk aan toeging, weten we eigenlijk niet goed. De door Naturalis bewaarde collectie gedroogde planten, verzameld door Herman Boerhaave, diens catalogi en zaadregisters geven ons een kijkje in de dynamiek van een kleine, maar o zo belangrijke tuin met een grote, belangrijke man aan het hoofd: Herman Boerhaave. Dinsdagavond 25 april neemt Aleid u vanuit de hedendaagse Hortus mee naar de Hortus van toen. Plaats: de Leidse Hortus; tijd: de vroege 18de eeuw; spelers: Herman Boerhaave en hoofdtuinman Jakob Ligtvoet.

Na afloop kunt u gezellig napraten onder het genot van een drankje.

We horen graag of u aanwezig wilt zijn, en of u fysiek of via de livestream wilt deelnemen.

Meldt u zich alstublieft vóór 18 april 2023 aan door een e-mail te sturen naar g.a.van.uffelen@hortus.leidenuniv.nl

Aangezien de ruimte in de Oranjerie beperkt is, behandelen wij de aanmeldingen voor de fysieke bijeenkomst op volgorde van binnenkomst.

Dinsdagavond 18 oktober staat de volgende Clusiuslezing op het programma, georganiseerd door de Clusiusstichting en de Stichting Vrienden van de Leidse Hortus. We hebben Dr. Klaas Metselaar uit Wageningen bereid gevonden ons iets te vertellen over:

Een andere wereld, de andere helft: de worteltekeningen van Kutschera en Lichtenegger

Binnen het onderzoek in biologie, landbouw en ecologie worden wortels van vegetatie als een lastig onderwerp beschouwd – er is heel moeilijk aan te meten, ze zijn onzichtbaar. Een groepje onderzoekers onder leiding van professor Lore Kutschera besteedde een groot deel van hun werkzaam leven aan dit onderwerp, en probeerde systematisch de variatie tussen wortelsystemen van individuele planten vast te leggen. Ze deden dat in een aantal boeken die ze wortelatlassen noemden, en die in Oostenrijk ondertussen als een unieke prestatie gezien worden. In deze lezing wordt ingegaan op haar werk en dat van haar tijdgenoten in Amerika en Nederland, en wordt verder ingegaan op het belang van onderzoek naar het functioneren van wortels.

Klaas Metselaar is docent in de opleidingen duurzaam landbeheer, en bodem water atmosfeer van Wageningen universiteit. Hij geeft onderwijs over de combinatie van hydrologie en ecologie. Hij promoveerde op de voorspelkwaliteit van gewasgroeimodellen, en deed o.a. onderzoek naar het herstel van bodemvruchtbaarheid in systemen met lange braak in Bolivia, en het verbeteren van het model voor de Europese weersverwachting.

De lezing begint om 20 uur en vindt plaats in de Oranjerie in de Hortus. Hierbij nodigen we u van harte uit deze lezing bij te wonen. Na afloop kunt u gezellig nog wat napraten onder het genot van een drankje.

Er zijn nog enkele plaatsten in Oranjerie. U kunt zich aanmelden door een e-mail te sturen naar g.a.van.uffelen@hortus.leidenuniv.nl

Graag aangeven of u aanwezig wilt zijn in de Oranjerie, of dat u thuis de livestream wilt volgen.

Aangezien de ruimte in de Oranjerie beperkt is, behandelen wij de aanmeldingen voor de bijeenkomst op volgorde van binnenkomst.

Op dinsdagavond 28 juni is het weer zover: een nieuwe Clusiuslezing in de Oranjerie van de Hortus botanicus Leiden, i.s.m. met de Vrienden van de Leidse Hortus

In een kleurrijke lezing geven Norbert Peeters en Esmée Winkel een kijkje in het werk van 19e-eeuwse tekenaars die in dienst werkten van de wetenschap. In 1829 werd het Rijksherbarium opgericht met
Carl Blume als eerste directeur. Hij en zijn opvolgers werden bij benoeming daarnaast ook directeur van de Hortus botanicus, tot dat deze twee instituten later weer twee aparte organisaties vormden. Vanaf het
begin van de oprichting leverden tekenaars een bijdrage aan de wetenschappelijke publicaties, maar in de zoektocht naar deze schilders ontdekten Peeters en Winkel interessante verhalen die ze graag in deze
lezing met u delen.

Op 17 mei jongstleden heeft Tinde van Andel de eerste Clusiuslezing in samenwerking met de Vrienden van de Hortus gehouden. Ruim 200 belangstellenden hebben zich voor deze online lezing aangemeld en die daadwerkelijk bijgewoond.

John van Ruiten, voorzitter van de Stichting Vrienden van de Leidse Hortus, heette de belangstellenden welkom. De nieuwe voorzitter van de Clusiusstichting, Martine Mondt, sprak over de missie van de Clusiusstichting en introduceerde Prof. Dr Tinde van Andel. Het gesprek na afloop door John van Ruiten verliep aan de hand van de per chat gestelde vragen uit het publiek. De waardering voor deze aanstekelijke lezing bleek ook uit de vraag naar publicatie op de website van de Clusiusstichting en de website van de Hortus Leiden. Deze vraag is dan ook door Tinde van Andel én de beide Stichtingsbesturen direct positief beantwoord.

De link naar de online lezing https://youtu.be/Kvi4Zaz9jo0,

Het jaar 2020 zal in ieders herinnering als het jaar van de pandemie blijven bestaan. Het jaar waarin belangrijke gebeurtenissen werden uitgesteld en afgelast. Voor de Clusiusstichting was het dramatisch om het Symposium “The Japanese Footprint of Siebold in the Netherlands” vlak voor 18 maart te moeten afzeggen.

Het was echter ook een bijzonder succesvol jaar. De verlenging van de Clusiusleerstoel van Tinde van Andel werd bekrachtigd: van 2020 tot 2025 zal zij haar tweede termijn van de leerstoel Geschiedenis van Botanie en Tuinen verder uitbouwen. Lovende woorden van het curatorium bevestigden dat de bijzonder hoogleraar met succes een groot aantal studenten en promovendi begeleidt en dat zij haar onderzoeksresultaten goed weet te presenteren voor een breed publiek.

Tinde van Andel sprak haar oratie uit in januari 2017. In de volgepakte aula sprak zij met vuur over het belang van de openbaarmaking van de herbaria in de schatkamers van de universiteiten en musea onder de titel: Open the Treasure Rooms and Decolonize the Museum. En dat is precies wat zij met haar medewerkers de afgelopen jaren heeft gedaan. De historische herbaria zijn nu onderzocht door Anastasia Stefanaki en Abdolbaset Ghorbani, Aleid Offerhaus opende het Zierikzee-herbarium en werkt momenteel aan het D’Oignies herbarium. Er wordt gewerkt aan ander historisch botanisch materiaal: de Braziliaanse plantenillustraties uit de Libi Picturati in Polen, aan de historische Breyne herbaria met voornamelijk Poolse planten, en aan Chinese medicijncollecties.

Met haar oproep de musea te dekoloniseren beweegt Tinde zich op een maatschappelijk bijzonder actueel thema. Dat blijkt niet altijd eenvoudig. Enkele collecties van instituten die zijn opgegaan in Naturalis, kregen in de catalogus van de tentoonstelling 200 jaar Naturalis al wel een plek. Tinde werkte daartoe samen met Eulalia Gasso Miracle en Tiny Monquil.

Tinde werkte eveneens mee aan tentoonstellingen in het Tropenmuseum Amsterdam over Suriname en over de Syrische opstand en aan de slavernijtentoonstelling in Het Rijksmuseum. De laatste twee zijn deze zomer te bezoeken.

Kortom: Prof. Dr Tinde van Andel maakt haar ambities waar en het verheugt de Clusiusstichting dan ook zeer dat zij de komende jaren haar werk met zoveel verve kan voortzetten. Ook zal zij met de Clusiusstichting een rol spelen in de samenwerking met de Vrienden van de Hortus.

Hieronder vindt u de link naar het belangwekkendste artikel: https://journals.plos.org/plosone/article/authors?id=10.1371/journal.pone.0217779 

De lijst van publicaties vindt u hieronder:  

Conform de door de Nederlandse overheid en Universiteit Leiden afgekondigde maatregelen om verspreiding van het nieuwe coronavirus tegen te gaan, heeft het bestuur besloten om het symposium van woensdag 18 maart a.s. niet door te laten gaan. Zij die zich hiervoor hebben ingeschreven, ontvangen per e-mail bericht.

Zodra er een nieuw plan is, publiceren wij dat op de website, en sturen een e-mailberichtje naar alle belangstellenden.

The sessions will take place in the Academiegebouw, Rapenburg 73, in Leiden, between 10:00 and ca. 17.00, the venue will open at 9.30. The lectures will be presented in English. Registration is free. Please send an e-mail to g.a.van.uffelen@hortus.leidenuniv.nl if you wish to attend.

Programme

• 9.30 – 10.00       Arrival of participants, tea and coffee (downstairs)
• 10.00 – 10.15     Welcome by Adriaan van der Staay, introduction by Willem van Gulik
• 10.15 – 11.00     Hideaki Ohba (Keynote lecture): ‘The Relevance of Siebold’s Herbarium’
• 11.00 – 11.30     Break
• 11.30 – 12.00     Pieter Baas: The impact of Siebold and Tokunai’s wood collections
• 12.00 – 12.30      Harm Beukers: Medicinal plants in Japan
• 12.30 – 12.45      Questions & Answers
• 12.45 – 14.00      Lunch break
• 14.00 – 14.30      Shantonu Abe Chatterjee: Forgotten vegetables from Siebold’s time
• 14.30 – 15.00      Daan Kok: Keiga – Siebold’s painter
• 15.00 – 15.30      Break
• 15.30 – 16.00      Gerard Thijsse: Rise and demise of Siebold’s nursery in Leiderdorp
• 16.00 – 16.30      Gerda van Uffelen: Siebold’s living plants in the 21^st century
• 16.30 – 17.00      Questions & Answers, summing-up by Tinde van Andel
• 17.00 – 18.30       Drinks

In 2020 it will be thirty years ago that the first Clusius symposium was organized: The Authentic Garden. Philipp Franz Balthasar von Siebold (1796 – 1866) has been of particular importance for the Hortus botanicus Leiden, Leiden University, Naturalis Biodiversity Center, Leiden, and Japan Museum Siebold House. The jubilee year for the University, Hortus, Naturalis, and Siebold House is an excellent reason  to dedicate a symposium to Siebold’s work and heritage.